Doğu Karadeniz Bölgesi'nde, Rusya sınırında yer alan Artvin'in güneydoğusunda Kars, güneyinde Erzurum, batısında Rize bulunmaktadır. Kuzeydoğusu Rusya, kuzeybatısı da Karadeniz ile sınırlanmıştır. Artvin, büyük ölçüde engebeli ve dağlık bir arazide olup, Çoruh Irmağı vadisi geçit vermeyen bu dağları ikiye ayırır. Bu vadinin kuzey ve kuzeydoğusunda yüksekliği 3000 m.yi aşan Doğu Karadeniz sıradağları yer alıp, denize doğru dik sırtlar halinde uzanır. Bölgedeki belli başlı dağlar Yalnızçam Dağları, Karçal Dağı'dır. Kıyıdan iç bölgelere doğru gidildiğinde arazinin birden yükseldiği görülür. Artvin 'de, ova olarak nitelendirilebilecek alanlar, Arhavi ve Hopa kıyı şeridindeki aluvyal düzlükler dışında başka bir düzlüğe rastlanmaz. İl sınırları içinde 30'a yakın akarsu vardır. Oltu Çayı, Tortum Çayı, Murgul deresi, İçkale Suyu, Deviskel Deresi, Berta Deresi ve Ardanuç Suyu bunların başında gelmektedir. Bu akarsulardan Karadeniz’e dökülenler dışında kalanlar Çoruh Nehri’nin kollarıdır. Ayrıca İlin çeşitli yerlerinde çok sayıda doğal göl vardır. Bunlardan; Şavşat ve Borçka İlçelerinde bulunanları doğal güzellik ve turizm açısından en önemlileridir. Artvin'in bol yağış alan yüksek dağları orman örtüsü ile kaplıdır. İğne yapraklı ağaç türlerinin ağırlık kazandığı bu ormanların orman altı florası ile de dikkat çeker. Burada yaşayan çeşitli av hayvanları bölgeyi bir av merkezi haline getirmiştir. Ormanların zengin bir bitki örtüsü arıcılık için de elverişli bir ortamı oluşturmuştur. İlin yüzölçümü 7.436 kilometrekaredir. Hitit kralı II. Murşit MÖ.1360 yıllarında Artvin’i ele geçirmiştir. Hurrilerin soyundan gelen Urartular, başkenti Van olan, geliri tarım-hayvancılık-ticarete dayalı Doğu Anadolu merkezli bir devlet kurmuşlardır. Kuzey sınırlarını Artvin’e kadar genişlettiler. Ancak doğudan büyük göçlerle gelen İskitlerin baskısı sonucu yıkılmıştır. Artvin bundan sonra Kafkasya'dan gelen İskitlerin egemenliği altında kalmıştır. İskitler, Artvin’i ele geçirerek, askeri üs olarak kullanmaya başlamışlardır. İskitlerden sonra, Arsaklar adı verilen bir sülale Artvin’e egemen olmuştur. Şaman dinine bağlı olan bu sülale MS. 350’li yıllarda Bizans etkisinde kalarak Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir. Böylece Bizans yöreye dini anlamda da hakim olmuştur. MS.575 yılında Pers Kralı I. Darius Bizans’a saldırmış, bundan yararlanan Hazar Türküleri Çoruh boylarına egemen olmuşlardır. Hz.Osman döneminde İslam orduları kumandana Mesleme Oğlu Habib, Bizans’ı yenerek Şavşat-Ardanuç-Artvin’i ele geçirmiştir. Emeviler döneminde Hazarlar ile birleşen Artvin halkı Arap ordularına karşı direnmişse de 786’da Abbasi Halifesi Harun Reşit Çoruh bölgesini başkent Bağdat’a bağlamıştır. 853-1023 Artvin'de Bagratlar ve Sac isimli Abbasilere bağlı iki beylik kurulmuştur. Bunlardan Sac emirliği yıkılınca Artvin yeniden Bizans’ın eline geçmiştir. 1040 Dandanakan Savaşında Gaznelileri yenen Selçuklular, 1048 Pasinler savaşı ile Artvin sınırına kadar gelmişlerdir. Alparslan 1064’te Gürcistan seferine çıkarak Çoruh boylarını ele geçirmiş, .Alparslan’ın ölümünden sonra Bizans’tan yardım alan Gürcü Kralı Gorgi Artvin’i tekrar ele geçirmişse de 1081’de Melikşah’a yenilince, Melikşah’ın desteği ile Çoruh’uda içine alan Erzurum-Bayburt –Kars merkezli Saltukoğlu Beyliği kurulmuştur. Bundan böyle Asya'dan gelen Türkler Artvin’de yaygınlaşmıştır. Büyük Selçuklu Devletinin yıkılışından sonra Artvin bir süre Atabeyliğine bağlanmış, 1263’te Kubilay Artvin’i ele geçirerek bu yöreyi İlhanlı topraklarına katmıştır. 1458-1463-1466 yılları arasında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Çoruh boylarına üç sefer düzenlemişse de Osmanlı hükümdarı Fatih Sultan Mehmed’e Oltukbeli Savaşında yenilince, yöre 1502’de Safavilerin eline geçmiştir. Artvin ve çevresi Çıldır eyaleti ile birlikte yaklaşık 250 yıl Osmanlı Devletinin egemenliğinde kalmıştır. 1828 Osmanlı Rus savaşı ve savaş sonucu imzalanan Edirne Anlaşması ile Ahıska Osmanlı elinden çıkınca, Osmanlılar Çıldır eyaletinin bir kısmını kaybetmişler, yalnızca Artvin-Borçka-Ardanuç-Şavşat-Yusufeli Osmanlıların elinde kalmıştır. 1877-78 (93 Harbi) Osmanlı-Rus savaşı'nda Ruslar Kars-Ardahan-Batum’u işgal ettikten sonra Türk topraklarına doğru ilerlemeye başlamışlardır. 3 Mart 1878’de Osmanlı ile Rusya arasında 29 maddeden oluşan Ayestefanos barışı imzalandı.Bu antlaşmanın 19. maddesinde yer alan 245.207.301 altın tazminatını ödemeyen Osmanlı, Kars-Ardahan-Batum topraklarını Rusya’ya tazminat karşılığı vermek zorunda kalmıştır. Bunun ardından 23 Aralık 1978’de Berlin Barışı imzalanmış, buna göre; Kars-Ardahan-Batum Rusya'nın eline geçmiştir. 1917 Rus devriminden sonra Ruslar I.Dünya Savaşı'ndan çekilmişler, ardından da 18 Aralık 1917’de Artvin ve Şavşat'ı da terketmişlerdir. Yeni kurulan Sovyet Rusya 3 Mart 1918’de I. Dünya savaşına katılan devletlerle imzalandığı Bresk-Litovsk Anlaşması hükmünce Kars-Ardahan-Batum’u Osmanlılara bırakmışlardır. 18 Haziran 1918’de Osmanlı Hükümeti Gürcistan Milli hükümeti ile anlaşarak Kars-Ardahan-Batum illerinde onların hak iddia etmelerini engellemiştir. l çoruh vadisi ve livane Anadolu. Uygarlığın binlerce yılına yurt olmuş. En acımasız göründüğünde bile sevecenlikle koynunu açmış her canlıya. Dünya en güzel burada anlaşılmış, burada anlatılmış. Efsaneler, masallar buraları mekan tutmuş kendine; çoğu buradan yayılmış. Tufanları burada yaşamış insanlık tarihi. Boşuna değil Nuh’un Ağrı’ya sığınması. Yaşamın kaynağında ışık vardı önce. Ondan sonraki ise su oldu; tek hücreli canlıdan insana ulaşan bir sürecin anası. Ekmekten önce geldi yaşamdaki yeri suyun. Bir yudum su için can verildi. Suyun başında olmak için dostluklar bozuldu çağlar boyu. »İki su bir ekmek yerine« dendi aç kalındığında. Ama susuz tasavvur edilemedi yaşam hiçbir zaman. Sular vardır durgundur, sular vardır berrak dökülür bir yerlerden. Sular vardır deli akar, Çoruh olarak görünür göze. Sular ki deliliğine vurulduğumuz, sular ki gönlümüzü verdiğimiz. Yalnızca cana can katmasına değil, akışına tutulduğumuz. Çoruh Nehri Artvin’le ve Livane Vadisiyle öylesine bütünleşmiştir ki önceleri Livane Sancağı olan adı 1956 yılına kadar da Çoruh olarak geçmiştir belleklere, kayıtlara. Ondan sonra ise Artvin. Doğanın binlerce yılda usta bir sanatçı tadında değiştirip güzelleştirdiği Çoruh Havzası bu kez insanın müdahalesiyle yeni ve Çoruh’un yadırgayacağı denli hızlı bir değişimle karşı karşıya bulunmaktadır. Çoruh. Başı bilenen ama yaşı bilinmeyen, yönü bilinen ama sonu bilinmeyen Deli Nehir. İnsanın yaşam savaşımında kendine düşen kadere razı olmaksızın akıp giden Çoruh. Barajlar tamamlanıp su tutmaya başladıktan sonra doğacak çocuklar artık Çoruh’un coşkun halini göremeyecek. Belki şimdilerde çocuk olan bir kuşak anımsayacak ama işte o kadar. O da giderek belleklerden silinip gidecek zamanla. Bize düşen görev de Çoruh ve çevresinin değişime uğrayacak yerlerini belgelemek olacak. Çünkü hem kültürel, hem tarihi bir mirasın bugüne ulaştığı birçok alan sular altında kalacak. Urartulardan Osmanlılara, oradan günümüz Türkiyesine uzanan bu düşler diyarında birlikte dolaşacağız. Doğasıyla, tarihi, kültürüyle, acısı, tatlısı, hüznü sevinciyle buraları ve bura insanını taşıyacağız sizlere. Gözden ırak olsa da gönüllerde, belleklerde ve bugünün olanaklarıyla kaydedilmiş belgelerde yaşasın istiyoruz Çoruh’un bu coşkun hali. Çoruh, Anadolu’dan çıkıp Karadeniz’e dökülen en doğudaki nehirdir. 442 km’si Türkiye sınırları içinde olmak üzere toplam 466 km uzunluğundadır. Erzurum-Kars platosunun kuzeybatısındaki Mescit Dağının batı yamaçlarından doğan Çoruh Nehri, Bayburt önlerinde kuzeye yönelir. Daha sonra ise kuzeydeki Düzüker Ovasında, batıdan Gökçedere ve Beşpınar Deresinin birleşmesiyle oluşan Mam Suyu kolunu alır. Burada doğuya dönerek Kuzey Anadolu Dağlarının birinci ve ikinci sıralarında derin bir vadi oluşturur. Çoruh Vadisi, İspir’in doğusundaki kesiminde her iki taraftaki dağların 3000 metreyi aşan yükseltileri arasında, Türkiye’nin en derine gömülmüş vadilerindendir. Yusufeli’ni geçtikten sonra 151 km uzunluğundaki Oltu Çayını kendine katar. Oltu Çayı da Tortum Gölünün ayağı olan 120 km uzunluğundaki Tortum Çayı ile bu kavuşma yeri öncesinde birleşir. Oltu kavşağından sonra kuzeye yönelen Çoruh, kıyı dağlarını derin boğazlarla dikine yarar. Artvin’e yaklaşırken Şavşat ve Ardanuç’un akarsularını toplayan Berta Suyunu da içine alır. Daha sonra Artvin’in aşağı mahallelerinden, yaklaşık 30 km sonra da Borçka’nın ortasından geçerek Maradit (şimdiki adı Muratlı) yakınlarında Türkiye topraklarını terkeder. 24 km sonra da Batum’un güneybatısındaki deltadan Karadeniz’e dökülür. Kış aylarında oldukça az su taşıyan Çoruh, nisandan başlayarak yağmur ve kar erimesi nedeniyle kabaran sularla mayıs ayında en yüksek düzeyine ulaşır. Çoruh Nehrinin yalnızca mayıs ayında taşıdığı su oranı, tüm kış boyunca taşıdığı su oranının yaklaşık iki katı kadardır. Baharda taşıdığı su oranı, kışa göre 10 kat daha fazladır. Yaz aylarındaki su taşıma oranı kış aylarına göre daha yüksektir. Sonbaharda su giderek azalır ve kışın en düşük düzeye varır. Su toplama alanı 19.000 km² olan Çoruh Nehrinin ortalama akımı saniyede 200 m³ ve 550 milyon m³’ü Karadeniz’e olmak üzere yıllık su boşaltım hacmi yaklaşık 4 milyar 880 milyon m³’tür. Çoruh Nehri, daha önce sözünü ettiklerimizin yanında Artvin sınırları içinde sayısız çay ve dere ile güçlenir. Herhangi bir biçimde azalan suyunu neredeyse her kilometrede yenileyerek yoluna devam eder. Artvin ve Çoruh Havzasının Artvin çevresindeki bölümlerinde Çoruh dışında birçok akarsu bulunmaktadır. Bunlardan Kabisre, Hopa, Osmaniye dereleri doğrudan Karadeniz’e dökülür. Pulur, Oltu, Tortum, İspir, Barhal, Berta, Hod, Çavuşlar, Aralık, Deviskel, Cihala, Murgul, Güreşen, Hatila, Güngörmez, Cala, Sırakonaklar, Çamlıkaya, Aksu, Başköy, Güney, Çopan, Anuri, Karakoç ve Karataş dereleriyse Çoruh’la birleşerek Karadeniz’e ulaşırlar. Çoruh Vadisi coğrafi ve jeolojik yapısındaki çeşitliliğin yanında, barındırdığı bitkilerin özellikleri bakımından bilim insanlarını olduğu kadar bir çok kamerayı da kendine çeviriyor. Dünyada yalnızca Karadeniz Bölgesinde bulunan birçok bitki türünün bir bölümü bu vadide yetişmektedir. Çoruh ve Çoruh’a akan suların yerleşmeye ve yaşamaya en elverişli yerlerinde irili ufaklı köyler oluşmuştur yüzyıllardır. Bölgede toprağın düz olmayışı ve azlığı nedeniyle, her karış ustaca değerlendirilerek bağ ya da bahçeye dönüştürülmüştür yöre insanı tarafından. Yukarıdan değil ama aşağıdan bakıldığında üstünüze gelecekmiş gibi görünen her yapının çevresinde böylesi bağ ve bahçeler kurulmuştur. Bu bağ ve bahçeler çoğu yerde öylesine yamaç bir arazi üzerine yerleşmiştir ki, iki evlek bahçe elde etmek için önüne sağlam duvarlar yapmak zorunda kalınmıştır. ... toprak az gökyüzü boldu doğduğum yerde topraktan gerçeği gökyüzünden düşlemeyi öğrendim2 Kimbilir belki doğa da bura insanının emeğine saygı gösterip, tüm tadını ve güzelliğini yürütmüştür meyveye, sebzeye. Kafkas insanın çalışkanlığı ve dinamizmini her Artvinlinin yüzünde, her meyvenin gözünde izlemek olanaklıdır. Doğa acımasız gibi görünse de insanın beceri kazanmasına katkıda bulunduğu yönünden bakmak daha iyimser bir yaklaşım olurdu. Ekmeğini taştan çıkarma deyimi en çok buralarda yaşayanlar için söylenmiş olmalı. Çoruh Vadisiyle bağlantılı olan dağlar Doğu Karadeniz Dağlarının devamıdır. Alp kıvrım sisteminin Anadolu’daki kuzey kanadı içerisinde yer alan bu dağlar Karadeniz’e paralel olarak uzanarak iç kesimleri bu bölgeden ayırır. Batıda Giresun Dağları ile başlayan bu sıra doğuya uzandıkça yükselir. Bir bütün olarak Türkiye’nin en yüksek kesimini oluşturan Doğu Karadeniz Dağları doruklarında yaklaşık 4000 metreye ulaşmaktadır. Kaçkar Dağı 3982, Güngörmez Dağı 3523, Deve Dağı 3202, Karadağ 3040, Tornik Dağı 3195, Marsis 3334, Gül Dağı Boğa Tepesi 3131, Karçal Dağı Ziyaret Tepesi 3200 metrelere ulaşır. Karadeniz’den Kaçkar Dağı doruklarının en üst noktası kuş uçumu 50 km olan tüm bu dağlar olağanüstü bir diklikle yükselir. Dağların birden yükselmesi, Karadeniz iklim özelliklerinin iç kısımlara taşmasını önler. Karadeniz’deki nemli ve yağışlı hava daha Borçka’da ayrı bir karaktere dönüşmeye başlar. Yöredeki birçok yerin gizli bir mücevher gibi el değmeden bugüne ulaşmış olmasının bir nedeni de doğanın bu engeliyle açıklanabilir büyük oranda. Olanakların gelişmesi ve uzmanların yeni arayışlar içinde olmaları nedeniyle son zamanlarda ilgi odağı olmaya yüz tutmuş görünüyor bu yöreler. Macahel’den Barhal’a uzanan ve bitki örtüsü itibariyle oldukça farklı özellikler gösteren bu yörenin incelenip bilimsel boyutta özümsenmesi epey zaman alacağa benzer. Herşeye karşın birçok araştırmacı, gazeteci, fotoğrafçı ya da çevreci daha geniş insan topluluklarına anlatmaya başladı bile buraları. Daha düne dek adını bile doğru dürüst telaffuz edemediğimiz bir Maçahel, bir Barhal, dünyanın herhangi bir ülkesine uçan Amerikalı, Avusturyalı ya da Portekizli bir insanın elindeki dergide, dünya cenneti bir görünümle gözü dolduruyor. Doğa, bu denli bir renk cümbüşünü her adım başı sunmuyor insana. Her kilometrede bir Maçahel karşımıza. Bin yılların coğrafi oluşumları kendi usta işi tablolarını yaratıyor yaprak yaprak, dal dal. Onu her boyutuyla yaşamasak bile korumak, yarına aktarmak gerektiğinin bilinciyle her seferinde yeniden kavramaya çalışıyoruz. Doğu Karadeniz Dağlarının en yüksek kesimlerindeki sırt ve tepeler büyük ölçüde toprak örtüsünden yoksundur. Hem bundan hem yükseklikten dolayı bitki çeşitleri daha çok aşağıya inildikçe çoğalır, zenginleşir. Bitki yapısından kanyonlarına dek önemli özellikler taşıyan Çoruh Vadisi, bunun ötesinde kendine özgü mimarisi, binlerce yıldır doğu ile batı arasındaki geçiş yollarından biri olması nedeniyle de tarihsel ve kültürel zenginliği her tepenin ardında bir başka güzellikle çıkarır insanın karşısına. Artvin’in coğrafi yapısı, Anadolu’nun birçok düz bölgesinde rastlanan geniş yüzeyli göllere uygun değildir. Varolanlar genellikle akarsulara kaynaklık eden sirk ve buzul göllerdir. Bir süre sonra baraj gölleriyle çehresi değişecek olan Artvin’deki bu göller küçüklüklerine karşın oldukça etkileyici ve güzeldirler. Sözkonusu olan bu göllerin birçoğu Karagöl adıyla anılır. Yusufeli’nde Karagöl, Kaçkar Dağındaki, Şeytan, Libler gölleri, Başkaya Gölü ile birçok küçük göl barınırken, Borçka, Camili karayolu üzerindeki Karagöl özellikle sonbaharda izlemenin ayrı bir tat verdiği renk cümbüşü sergiler. Ardanuç ve Şavşat’taki Karagöller, yaylarla birlikte görülmeye değer bakir alanlar sunar meraklılarına. Göller neden hep karadır bu yörede. Anadolu’nun birçok yerinde de benzer adlı göller vardır. Nedir bu gölleri kara diye çağırtan. Kimbilir. Akan suyun her çeşidiyle içli dışlı olan yöre insanı durgun ve dibi görünmeyen sulardan ürktüğünden midir bilinmez, böyle adlandırmıştır bu göllerin çoğunu. Belki de Karadeniz’e öykünüp her gölü »kara« diye adlandırmışlardır. Hangi nedenle olursa olsun küçüklükleriyle ters orantılı birer güzelliğe sahiptir bunların herbiri. Bazısı neredeyse bir dağın tepesinde, yaz ortasında bile kardan tam arınamamış, bazısı küçük bir vadinin kapanmasıyla oluşmuş, yeşili hem çevresinde hem de suyun içinde saklamakta özenle. Yerleşim alanlarına uzaklıkları, küçük olmaları gibi nedenlerle fazlaca içli dışlı olmamış yöre insanı göllerle. Karşıdan karşıya geçmek için kayığa, sala gerek duymadan dolaşmış çevresini üşenmeden. Artvin’in Karadeniz’deki son ilçesi Arhavi’nin kuzey ve kuzey batısında da 2 adet krater gölü bulunmaktadır. Son yıllarda yaygınlaşan ve önem kazanan doğa turizmiyle, Kaçkar Dağlarının zirveleri ve buzul gölleri meraklı ilgilenen insanların görmek istediği mekanlara dönüşmüştür. Şimdiyse insan emeğiyle dolacak bu vadi. Çevresini dolaşmak öyle kolay olmayacak göründüğü kadarıyla. Belki alışkanlıkları değişecek insanların buralarda, yeni beceriler edinecekler yaşamlarını kolaylaştırmak için. Görkemli dağlar zirvelerine ulaşmadan sayısız yaylalar sunar Artvinlilere. Yöredeki çok dağınık yaylalardan en bilinenleri Meşeli, Düzenli, Kireçli, Bilbilan, Kürdevan, Mısırlı, Meydancık, Goban, Oba, Çamlık, Kesoğlu, Kovahit yaylalarıdır. Artvinliler, 15-20 yıl öncesine kadar yaylacılığı yaşam biçiminin bir parçası olarak devam ettirmişlerdir. Günümüzde yaylacılık geleneği azalarak da olsa sürdürülmektedir. Çoruh. Olacakları anlamış gibi biraz kırgın, biraz buruk. Ne de olsa durgun akacak bundan böyle. Hazırlamalı kendini. İnsan elinin gücünü kabullenmişe benziyor şimdiden. On binlerce yıl bu dağların arasından süzülüp giden, adı deliye çıkmış Çoruh’un gönüllerdeki yeriyse hiç değişmeyecek. Belki deliliği günlük yaşamdan öte belleklere yerleşecek kuşaktan kuşağa. O yalnızca bir an önce Karadeniz’e varmanın heyecanıyla akıp gitmedi bu topraklardan, aktığı yöne olduğu kadar çıktığı yöne doğru da bilgiyi, sevgiyi ulaştırdı. Bu vadi yalnızca su yatağı olmadı bir başına. Bu vadi insanların bir uçtan bir uca yaşamı taşımalarına yol oldu sudan ve karadan. İnsanın doğaya bugünkü gibi hükmedemediği dönemlerde büyük olanaklar sundu Çoruh; kimi eğreti bir kayıkla, kimi ilkel bir salla. Öyle ya dört mevsimi birkaç aya sığdıran bu vadi binlerce yıl yurt oldu, konaklama yeri oldu kavimlere. İnsanların olduğun kadar birçok kanatlının da göç yolu, konaklama yeri oldu bu vadi. Makedonyalı İskender buralardan geçti. Bu kayalar anlatıldı destanlarda. Özgürlüğün simgesi oldu bu yöre insanı. Homeros’un bir destanında anlatılır: »Eski Yunanlılar Pers ülkesine giderken iki kayanın arasından geçmek isterler. Bu kayalarda yaşayan küçük bir kavim tarafından durdurulan koca ordu bir süre seferini ertelemek zorunda kalır. Uzun bir uğraştan sonra kayaları çevirip kavmi sıkıştırır Grek ordusu. Başka çare olmadığını anlayan küçük kavmin ileri gelenleri yüksek kayalardan bir bir atmaya başlarlar önce çocukları, sonra kadınları. Sonra da sırasıyla erkekler bırakır kendilerini uçurumdan. Atlamaya fırsat bulamayan son savaşçı ise kendisini yakalayan düşman askerini beraberinde sürükleyerek sığınır boşluğa.« İster özgürlük tutkusu bu destanı yaratmış olsun ister bu destan özgürlük tutkusunu, yöre insanını anlatması açısından çok önemlidir kuşkusuz. Bu destanları yaşayan da, aktaran da bu vadiden geçen kültürün bir parçası olmuştur doğalıkla. Bakmayın kiminin Türkiye’nin en batısında, kiminin en doğusunda yaşamış olmasına. Bekir Karadeniz & Özgür Kalın 1 Livane’yi Çoruh’la anlatırken yalnızca doğa yapısıyla sınırlanamayacak bir olgu olduğunu yadsımamalı. Bundan dolayı genel anlamıyla Livane’ye çok yönlü bir bakış olarak sunma biçiminde algılanmasında yarar var. »Çoruh Artık Durgun Akacak« adlı belgesel, anlatımı itibariyle bu mantıkla örtüşmektedir. 2 Bekir Karadeniz ● Gecikmiş Şiirler (Kum yayınları, 1999) kutlamalar 7 mart artvİn'İn kurtuluşu kutlamanın yapıldığı yer : TÜM DÜNYA kutlama tarİhİ : 7 mart Mahalli Kutlama Adı : Hıdırellez Kültür Bahar Bayramı Kutlamanın Yapıldığı Yer : Artvin Kutlama Tarihi : 6 Mayıs Süre : 1 Gün Mahalli Kutlama Adı : Boğa Güreşi Kutlamanın Yapıldığı Yer : Balcılı Köyü Mahalli Kutlama Adı : Salikvan Yayla Şenliği Kutlamanın Yapıldığı Yer : Salikvan Kutlama Tarihi : Ağustos GELENEKSEL KUTLAMA PROGRAMLARI Mahalli Kutlama Adı : Kafkasör Kültür ve Sanat Festivali Kutlamanın Yapıldığı Yer : Kafkasör Başladığı İlk Tarih : 1980 Kutlama Tarihi : 27 Haziran - 1 Temmuz Süre : 5 Gün Mahalli Kutlama Adı : 2. Hopa Kültür Sanat ve Deniz Festivali Kutlamanın Yapıldığı Yer : Hopa Kutlama Tarihi : 1-5 Temmuz Süre : 5 Gün Mahalli Kutlama Adı : Sidere Festivali Kutlamanın Yapıldığı Yer : Arhavi (Derecik) Başladığı İlk Tarih : 1988 Kutlama Tarihi : Ağustos ayı Mahalli Kutlama Adı : Meydancık Satave Gevrek Festivali Kutlamanın Yapıldığı Yer : Şavşat Kutlama Tarihi : Ağustos Mahalli Kutlama Adı : Macahel Kafkas Arı ve Bal Festivali Kutlamanın Yapıldığı Yer : Borçka Kutlama Tarihi : 13 - 20 Ağustos Süre : 8 Gün FPRIVATE "TYPE=PICT;ALT=KARAKUCAK " Mahalli Kutlama Adı : Geleneksel Karakucak Güreşleri Kutlamanın Yapıldığı Yer : Şavşat Kutlama Tarihi : 25 Şubat Süre : 1 Gün artvin barajı BARAJ KONAKLARI FOTOĞRAFLAR : MELOLU ALİ GENÇ'İN DAMADI ESKİŞEHİR'Lİ ÖZKAN KAYMAZ 1- PROJENİN YERİ : Çoruh Nehri ile büyük kollarında olan Oltu Nehri birleşiminin 20 km ve Artvin İlinin Yusufeli ilçesinin 30 km mansabında 2- PROJENİN AMACI : Enerji (332 MW, 1 026 GWh / yıl ) 3- PROJENİN KARAKTERİSTİKLERİ Tipi Kemer ağırlıklı Kret kotu 515 m Kret uzunluğu 277,90 m Yüksekliği (talvegten) 135 m Yüksekliği (temelden) 180 m Toplam dolgu hacmi 0,950 hm3 Derivasyon tüneli T1 746,59 m Derivasyon tüneli T2 822,63 m Derivasyon kapasitesi 1380 m3/s Dolusavak tipi Kapaksız , serbest akışlı Dolgusavak kapasitesi 8200 m3/s Rezervuar alanı 4,1 km2 Yıllık ortalama su 3837 hm3 Maksimum su seviyesi 511,60 m Toplam göl hacmi 167 hm3 4- PROJE UYGULAMA DURUMU : 2001 Yılı yatırım programı ve uygulama planında yer almaktadır. borçka baRAJI 1- PROJENİN YERİ : Murgul Çayının Çoruha karıştığı yerin 300 m mansabında Borçka ilçesine 1,5 km mesafededir. 2- PROJENİN AMACI : Enerji (300 MW, 1039 GWh / yıl ) 3- PROJENİN KARAKTERİSTİKLERİ Tipi Kil çekirdekli zonlu dolgu Kret kotu 189 m Kret uzunluğu 670 m Yüksekliği (talvegten) 86 m Yüksekliği (temelden) 140 m Toplam dolgu hacmi 7,79 hm3 Derivasyon tüneli T1 355 m Derivasyon tüneli T2 351 m Derivasyon kapasitesi 1820 m3/sn Dolusavak tipi Radyal kapaklı Dolgusavak kapasitesi 10639 m3/sn Yağış alanı 19255 km2 Yıllık ortalama su 5644,62 hm3 Maksimum işletme kotu 185 m Toplam göl hacmi 418,95 hm3 Faydalı Depolama hacmi 150 hm3 deriner barajııı?===== 1- PROJENİN YERİ : ARTVİN İlinin 5 km membasında Çoruh nehri üzerinde. 2- PROJENİN AMACI : Enerji (670 MW, 2118 GWh / yıl ) 3- PROJENİN KARAKTERİSTİKLERİ Tipi İki eğrilik beton kemer Kret kotu 397 m Kret uzunluğu 720 m Yüksekliği ( talvegten ) 207 m Yüksekliği ( temelden ) 247 m Toplam dolgu hacmi 3,5 hm3 Derivasyon tüneli 937,14 m Derivasyon kapasitesi 1804 m3/s Dolusavak tipi Üsten aşmalı dolusavak( 2 adet kontrollü ve tünelli ), Orifis dolusavak ( 8 adet kontrollü gövde üzerinde ) Dolgusavak kapasitesi 9250 ( 2250+7000 ) m 3/s Dipsavak kapasitesi 7000 m3/s Yağış alanı 18389 km2 Yıllık ortalama su 4847 hm3 Maksimum su seviyesi 395 m Toplam göl hacmi 1969 hm3